Ο πρόσφατος γενικός Ν. 4819/2021
Η πιο πρόσφατη νομοθετική εξέλιξη στο πεδίο του δικαίου των αποβλήτων είναι ο ν. 4819/2021, ο οποίος εκδόθηκε προκειμένου να μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο τις Οδηγίες 2018/851 και 2018/852, οι οποίες με τη σειρά τους επέφεραν τροποποιήσεις στην Οδηγία Πλαίσιο 2008/98 και την Οδηγία 94/62 περί συσκευασιών και απορριμμάτων συσκευασιών. Πρόκειται για τη θέσπιση ενός νέου ολοκληρωμένου πλαισίου διαχείρισης αποβλήτων που επιβάλλεται από τον ενωσιακό νομοθέτη, σε συνέπεια με τους στόχους που τέθηκαν στο Σχέδιο Δράσης για την κυκλική οικονομία του 2015, ενώ καταργεί με τη διάταξη του άρ. 74 το καθεστώς που έθετε ο προηγούμενος, γενικός νόμος για τα απόβλητα 4042/2012.
Συνοπτικά, το συγκεκριμένο νομοθέτημα διαρθρώνεται ως εξής: μετά το Α’ μέρος, όπου αποτυπώνεται το αντικείμενο και το πεδίο εφαρμογής του νόμου, στο Β’ μέρος μεταφέρονται -στις περισσότερες περιπτώσεις αυτολεξεί- οι μεταβολές που επέφερε η Οδηγία 2018/851 στην Οδηγία Πλαίσιο, με το Κεφάλαιο Α΄ να περιέχει τις γενικές διατάξεις αναφορικά με το πεδίο εφαρμογής του νόμου και τους απαραίτητους ορισμούς και κομβικές έννοιες του δικαίου των αποβλήτων, όπως η ιεράρχηση των αποβλήτων και ο αποχαρακτηρισμός τους, το Β΄ να επικεντρώνεται στη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού και στη λειτουργία των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης, το Γ΄ να αναφέρεται στις μορφές ανάκτησης και τη διάθεση των αποβλήτων, ενώ τα επόμενα (Δ΄ έως Θ΄) να αφορούν σε ειδικότερες εκφάνσεις της διαχείρισης των αποβλήτων, στις άδειες και τις καταχωρήσεις, στα σχέδια και προγράμματα διαχείρισης, στις επιθεωρήσεις και τα αρχεία και στις κυρώσεις. Το Γ΄ μέρος του νομοθετήματος μεταφέρει στο εθνικό δίκαιο τις μεταβολές που επέφερε η Οδηγία 2018/852 στην Οδηγία 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, ενώ το Δ’ μέρος εισάγει διατάξεις σχετικές με την οργάνωση και τη λειτουργία του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) και το Ε’ μέρος εισάγει ρυθμίσεις για τη μείωση των επιπτώσεων από πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης.
Σύμφωνα με το άρ. 1 του νέου νόμου, στο οποίο οριοθετείται το αντικείμενο και το πεδίο εφαρμογής του, θεσπίζεται ένα ενιαίο πλαίσιο για τη διαχείριση των αποβλήτων, με έμφαση στην πρόληψη, την προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωσή τους, δίνοντας δηλαδή το προβάδισμα είτε στην εξαρχής μη δημιουργία αποβλήτων, μέσω της διατήρησης της ταυτότητας του προϊόντος για περισσότερο χρονικό διάστημα σε αρμονία με τους στόχους της κυκλικής οικονομίας (πράγμα το οποίο συνδέεται άρρηκτα με τον σχεδιασμό και την κατασκευή των αρχικών προϊόντων), είτε στην επιλογή μιας μεθόδου ανάκτησης των –ήδη- αποβλήτων για τη φιλικότερη προς το περιβάλλον διαχείρισή τους. Έπειτα, στις γενικές διατάξεις παρατίθενται οι εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής συγκεκριμένων κατηγοριών αποβλήτων (όπως τα αέρια απόβλητα ή τα ραδιενεργά) και δίνονται οι απαραίτητοι ορισμοί.
Η ιδιαίτερα κομβική για το δίκαιο των αποβλήτων αρχή της ιεράρχησης των αποβλήτων, με το ίδιο περιεχόμενο που της προσδίδει η Οδηγία Πλαίσιο, όπως εκτέθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, μεταφέρεται με το άρ. 4 του νέου νόμου. Το άρ. 5 του ν. 4819/2021 μεταφέρει στο εσωτερικό δίκαιο το αντίστοιχο άρθρο της Οδηγίας Πλαίσιο σχετικά με τα υποπροϊόντα και θέτει επακριβώς τις τέσσερις (4) προϋποθέσεις προκειμένου μια ουσία ή ένα αντικείμενο που προκύπτει από τη διαδικασία παραγωγής του κύριου προϊόντος, να συνιστά υποπροϊόν και όχι απόβλητο. Σε απόλυτη συνάφεια, στο άρ. 6 κατοχυρώνονται οι προϋποθέσεις αποχαρακτηρισμού ενός αποβλήτου και της επανεισόδου του στο πεδίο των προϊόντων, που λαμβάνει χώρα έπειτα από την επεξεργασία του με μια από τις μεθόδους ανάκτησης που προαναφέρθηκαν.