Ogólny przegląd przepisów dotyczących jakości powietrza

TSUE potwierdził, że wiele innych dyrektyw UE może być bezpośrednio stosowanych, tym razem w reżimie art. 9 ust. 3 Konwencji z Aarhus. Przepisy, które w ogóle nie przewidują udziału społeczeństwa, mogą mieć zatem skutek bezpośredni. TSUE przyjął: "Wykluczenie co do zasady możliwości powoływania się przez zainteresowane osoby na obowiązek nałożony przez dyrektywę byłoby jednak sprzeczne z wiążącym charakterem, jaki przyznaje dyrektywie art. 288 TFUE" (sprawa Protect Natur-, Arten- und Landschaftschutz Umweltorganisation, C-664/15, pkt 34).

TSUE wspomniał początkowo o dyrektywach dotyczących jakości powietrza i wody pitnej w celu ochrony zdrowia, ale to uzasadnienie wykracza poza ten zakres i obejmuje również inne prawa.

Już w sprawie Komisja przeciwko Niemcom (C-361/88) TSUE stwierdził istnienie związku między ochroną powietrza a prawami jednostek - pomimo faktu, że przepisy dotyczące jakości powietrza (inne niż OOŚ i IED) nie zawierają kompleksowych zasad dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Trybunał stwierdził, że dopuszczalne standardy jakości (stężenia) mają na celu ochronę zdrowia ludzkiego. Tym samym nakierowane są one na ochronę indywidualnego prawa do zdrowia. Są wystarczająco precyzyjne i bezwarunkowe, aby mieć bezpośrednie zastosowanie. Oznacza to, że dana osoba ma prawo do prześledzenia dopuszczalnych wartości w swoim ustawodawstwie krajowym; wynika z tego, że państwa członkowskie są zobowiązane do transpozycji dopuszczalnych standardów jakości z dyrektywy w sprawie jakości powietrza do swojego prawa krajowego.

W wyroku w sprawie Janecek (C-237/07) TSUE orzekł, że osoby bezpośrednio dotknięte skutkami zanieczyszczenia powietrza muszą mieć możliwość żądania sporządzenia planu działania w celu ograniczenia zanieczyszczenia powietrza (niezależnie od formy, w jakiej taki plan zostanie przyjęty): „w przypadku niebezpieczeństwa przekroczenia dopuszczalnych wartości lub progów alarmowych bezpośrednio dotknięte tym jednostki mogą domagać się od właściwych organów krajowych sporządzenia planu działań, także wówczas gdy na podstawie prawa krajowego przysługują im inne środki umożliwiające wystąpienie do tych organów o podjęcie środków w celu zwalczania zanieczyszczenia atmosferycznego” (pkt 42). Później, w sprawie ClientEarth (C-404/13), TSUE doszedł do tego samego wniosku w odniesieniu do obecnej dyrektywy w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (2008/50/WE).

Wnioski dotyczące dyrektyw w sprawie jakości powietrza zostały wykorzystane w sprawach dotyczących gospodarki wodnej:

W sprawie Protect Natur-, Arten- und Landschaftschutz Umweltorganisation (C-664/15) TSUE stwierdził, że organizacje ekologiczne muszą mieć możliwość zakwestionowania przed sądem decyzji o zatwierdzeniu przedsięwzięcia, które nie wymaga OOŚ [a zatem dostęp do wymiaru sprawiedliwości nie podlega art. 9 ust. 2 Konwencji z Aarhus i szczegółowym wymogom Dyrektywy OOŚ], ale które może być sprzeczne z obowiązkiem wynikającym z Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000/60/WE) Konkretnie, sprawa dotyczyła pozwolenia na przedsięwzięcie polegające na poborze wody z rzeki w celu produkcji śniegu dla ośrodka narciarskiego na podstawie prawa unijnego. Wyrok prowadzi do prostego wniosku: Jeśli sprawa dotyczy kwestii regulowanych prawem UE, państwa członkowskie nie mogą uniemożliwiać organizacjom pozarządowym zajmującym się ochroną środowiska dostępu do sądów, nawet jeśli na przykład wykluczają ich udział w procedurach wydawania pozwoleń. Co więcej, organizacje ekologiczne mogą dochodzić bezpośredniego skutku dyrektyw UE. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w takim przypadku wchodzi zatem w zakres zastosowania art. 9 ust. 3 Konwencji z Aarhus. Ramowa Dyrektywa Wodna ma bezpośrednie zastosowanie, nawet jeśli nie zawiera żadnych wymogów dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

Sprawa Land Nordrhein-Westfalen (C-535/18) również dotyczyła Ramowej Dyrektywy Wodnej: TSUE orzekł, że członkowie społeczeństwa, których dotyczy przedsięwzięcie, muszą mieć możliwość podnoszenia przed właściwymi sądami krajowymi, że doszło do naruszenia wymogów dotyczących zapobiegania pogarszaniu się stanu jednolitych części wód; prawo UE zezwala państwom członkowskim na przyjęcie, że w przypadku, gdy uchybienie proceduralne unieważniające decyzję zatwierdzającą przedsięwzięcie nie zmienia znaczenia tej decyzji, wniosek o stwierdzenie nieważności tej decyzji jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy przedmiotowa nieprawidłowość pozbawiła skarżącego prawa do udziału w procesie decyzyjnym dotyczącym środowiska. Skarżący w postępowaniu głównym podlegali wywłaszczeniu lub posiadali studnię domową w celu prywatnego zaopatrzenia w wodę na obszarze objętym projektem. TSUE stwierdził, że decyzja może mieć na nich wpływ, choć nie całkowity: "Natomiast ani informacje zawarte w postanowieniu odsyłającym, ani uwagi przedstawione Trybunałowi nie pozwalają na ustalenie znaczenia, jakie dla skarżących w postępowaniu głównym mają jednolite części wód powierzchniowych, na które również może mieć wpływ rozpatrywane przedsięwzięcie. W tych okolicznościach nie wydaje się, aby ewentualne naruszenie obowiązków wynikających z art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2000/60 mogło dotyczyć skarżących w postępowaniu głównym, w związku z czym badanie Trybunału dotyczyć będzie wyłącznie art. 4 ust. 1 lit. b) dotyczącego wód podziemnych (...) dyrektywa 2000/60 swoim celem i obowiązkami przewidzianymi w jej art. 4 ust. 1 lit. b) zmierza również do osiągnięcia celu szczególnego, jakim jest ochrona wód podziemnych jako zasobów do wykorzystywania przez ludzi" (pkt 124 i 128).

W sprawie Wasserleitungsverband Nördliches Burgenland i inni (C-197/18) dotyczącej budowy odcinka autostrady/drogi federalnej składającego się z trzech do czterech pasów ruchu na odcinku około 3,7 kilometra TSUE stwierdził, że również dyrektywa azotanowa ma bezpośrednie zastosowanie . Zaskarżona decyzja zezwalała inwestorowi na odprowadzanie wód opadowych spływających z nawierzchni drogi do trzech jednolitych części wód powierzchniowych lub do wód podziemnych. W tym zakresie decyzja zawierała szereg postanowień w załącznikach mających na celu zapewnienie ochrony wód, zarówno w odniesieniu do odprowadzania wód opadowych do wód powierzchniowych, jak i ich infiltracji do wód podziemnych. TSUE orzekł, że zainteresowane osoby fizyczne i prawne, takie jak skarżący w postępowaniu głównym (w tym gmina i stowarzyszenie zajmujące się dystrybucją wody) powinny mieć możliwość zażądania od właściwych organów krajowych zmiany istniejącego programu działań lub przyjęcia dodatkowych środków lub wzmocnionych działań.