Bezpośredni skutek dyrektyw UE 
Stąd jedynie tytułem podsumowania należy dodać, że w aktualnym stanie prawnym w nawiązaniu do art. 9 ust. 1-3 KA, przepisów prawa pochodnego oraz bogatego orzecznictwa TSUE, należy wyróżnić trzy odmienne sytuacje :
-
pierwsza, gdy dostęp do sądu wynika wprost z przepisów prawa unijnego (np. art. 11 dyrektywy 2011/92/UE), czyli sytuacje, kiedy istnieje wprost przepis prawa pochodnego wiążący określone prawa (np. prawo dostępu do informacji o środowisku czy prawo udziału w podejmowaniu decyzji) z gwarancją efektywnej ochrony prawnej (prawo do sądu);
-
druga, gdy dostęp do sądu nie wynika z przepisów prawa unijnego (obszar niezharmonizowanego prawa dostępu do sądu), ale wywodzony jest z art. 9 ust. 2 Konwencji. Dotyczy to tych przypadków, kiedy prawo do sądu nie jest wprost przyznane w przepisie dyrektywy (np. art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43), a objęte jest art. 9 ust. 2 KA, gwarantującym prawo do sądu dla ochrony uprawnień objętych art. 6 KA; sam fakt, że przepisy dyrektywy przyznają określone uprawnienia, jak np. prawo udziału w podejmowaniu decyzji, nie oznacza, że stanowią one same w sobie podstawę prawa do sądowej ochrony; wówczas prawo do sądu wynika z treści bezpośrednio skutecznego art. 9 ust. 2 KA .
Jak podkreślono wyżej, implementacja art. 9 ust. 2 Konwencji ma charakter fragmentaryczny (ww. dyrektywy: 2011/92, 2010/75/UE, Seveso III) i nie obejmuje „wszystkich procesów decyzyjnych objętych art. 6 Konwencji, a co za tym idzie - art. 9 ust. 2 konwencji” . Niemniej Trybunał sformułował już ogólniejszy standard w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, uznając, że wykładnia i wymogi wynikające z art. 9 ust. 2 Konwencji z Aarhus w związku z art. 47 Karty praw podstawowych mają zastosowanie także do tych obszarów unijnego prawa ochrony środowiska (konkretnych przedsięwzięć), w odniesieniu do których nie występują (w aktach prawa pochodnego) wyraźne i jasno sformułowane wymogi w zakresie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a są to przedsięwzięcia, które „mogą mieć znaczące oddziaływanie na środowisko” (art. 6 ust. 1 lit. b Konwencji).
Przykładem jest sprawa C-243/15 LZ II w kontekście art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43/EWG i obowiązku dokonania odpowiedniej oceny przedsięwzięcia, które może mieć znaczący wpływ na ochronę integralności obszarów objętych programem „Natura 2000”.
Przywołać również należy wyrok Trybunału w sprawie C-432/21 Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, w którym Trybunał uznał, że art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43 „może mieć zastosowanie do planów urządzenia lasu, o których mowa w art. 22 ustawy o lasach” oraz że „art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej w związku z art. 6 ust. 1 lit. b) i art. 9 ust. 2 konwencji z Aarhus przewiduje obowiązek zapewnienia przez Rzeczpospolitą Polską możliwości wystąpienia do sądu z wnioskiem o skuteczne zbadanie pod względem merytorycznym i formalnym legalności planów urządzenia lasu w rozumieniu przepisów ustawy o lasach, o ile plany te są objęte zakresem stosowania art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej” (czyli w sytuacji, gdy prowadzona na ich podstawie gospodarka leśna może oddziaływać na obszar Natura 2000; w przeciwnym razie takie działanie będzie objęte art. 9 ust. 3 KA). W przywołanym wyroku Trybunał uznał, że:
-
„Poprzez zaniechanie przyjęcia wszelkich przepisów ustawodawczych niezbędnych do zapewnienia organizacjom ochrony przyrody możliwości zwrócenia się do sądu z żądaniem skutecznego zbadania pod względem merytorycznym i formalnym legalności planów urządzenia lasu w rozumieniu przepisów ustawy o lasach, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43, zmienionej dyrektywą 2013/17, w związku z art. 6 ust. 1 lit. b) i art. 9 ust. 2 Konwencji o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, podpisanej w Aarhus w dniu 25 czerwca 1998 r. i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2005/370/WE z dnia 17 lutego 2005 r.”
-
trzecia, gdy dostęp sądu nie wynika ani z unijnego prawa pochodnego (bo brak jest bezpośrednio skutecznego przepisu przyznającego takie prawo) ani nie mieści się w prawie do sądu przyznanym przez art. 9 ust. 2 KA, wówczas wymóg zapewnienia prawo do sądu może wynikać z art. 9 ust. 3 KA w zw. z art. 47 KPP - gdyż art. 47 Karty jest przepisem bezpośrednio skutecznym i stosowanym, w zakresie, w jakim państwo członkowskie stosuje prawo unijne (art. 51 ust. 1 Karty), zaś art. 9 ust. 3 Konwencji z Aarhus wchodzi w zakres prawa UE. W takiej sytuacji państwo jest zobowiązane do zapewnienia dostępu do sądu zgodnego z standardem kształtowanym przez prawo unijne - co może wymagać prounijnej wykładni krajowych regulacji proceduralnych dotyczących dostępu do sądu, a nawet, w niektórych sytuacjach, pominięcia takich rozwiązań krajowych, które są niezgodne ze standardem unijnym i stanowią przeszkodę w dostępie do sądu w danej kategorii spraw.