Wstęp
Unijne prawo wodne stanowi ważny obszar sporów sądowych dotyczących środowiska. Duża liczba spraw wnoszonych do Trybunału Sprawiedliwości nie jest zaskoczeniem; prawo ochrony środowiska UE jest jednym z obszarów, w którym naruszenia i liczba skarg są wyższe. Należy zatem ubolewać nad licznymi przypadkami niewypełnienia przez państwa członkowskie obowiązków nałożonych przez dyrektywy wodne i inne powiązane z nimi przepisy. Ponadto prawodawstwo wodne UE, podobnie jak inne unijne przepisy dotyczące środowiska, ma formę dyrektyw, które muszą być transponowane do prawa krajowego. Wiele sporów wniesionych do Trybunału Sprawiedliwości dotyczy braku transpozycji lub niepełnej bądź nieprawidłowej transpozycji dyrektyw w przewidzianym terminie. W rezultacie spory wniesione do sądu krajowego często opierają się i są argumentowane prawem krajowym transponującym dyrektywy UE. Istnieją oczywiście sytuacje, w których sąd krajowy powołuje się na prawo UE jako takie, np. w przypadku braku transpozycji dyrektywy, konieczności dokonania wykładni krajowego przepisu transponującego prawo UE lub zakwestionowania jego zgodności z prawem UE. Rosnąca liczba sporów dotyczących środowiska przed sądami różni się w zależności od systemu prawnego, ale odzwierciedla powszechną tendencję, co widać na przykładzie sporów dotyczących klimatu.
Wyjątkowość systemu jurysdykcyjnego UE jest powszechnie znana jako system kontroli wdrażania prawa UE z kluczową rolą Komisji Europejskiej "pod kontrolą Trybunału Sprawiedliwości" (art. 17 TUE). Jeśli zatem Trybunał Sprawiedliwości zapewnia „poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów”, to również państwa członkowskie "ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii" (art. 19 TUE). Ten złożony system środków prawnych opiera się na zdecentralizowanym modelu wymiaru sprawiedliwości, w którym sądy krajowe są głównymi gwarantami (sędziami powszechnymi prawa UE) skuteczności ochrony jurysdykcyjnej i prawa UE.
Ponad 85% spraw wniesionych do TSUE w dziedzinie prawa wodnego wynika z wszczęcia przez Komisję Europejską postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z niewypełnieniem przez nie zobowiązań unijnych. Sądy krajowe stopniowo kierują do Trybunału pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji unijnych przepisów wodnych, ale także związków pomiędzy przepisami wodnymi a innymi przepisami dotyczącymi ochrony środowiska. Znajomość różnych wyroków Trybunału Sprawiedliwości może być zatem bardzo przydatna dla sądów krajowych przy rozstrzyganiu sporów (A). Kilka orzeczeń sędziów krajowych odwołuje się więc do wyroków TSUE. Analiza spraw w kontekście odesłań prejudycjalnych daje wgląd w problemy, z którymi borykają się sędziowie krajowi i pokazuje znaczenie współpracy jurysdykcyjnej (B). Badania Eurobarometru regularnie wykazują wysoki poziom zaniepokojenia obywateli Europy kwestiami środowiskowymi. W dziedzinie kwestii związanych z wodą ten wysoki poziom świadomości obywateli został wyrażony w szczególności podczas europejskiej inicjatywy obywatelskiej Right2Water (pierwszej udanej europejskiej inicjatywy obywatelskiej w 2013 r.) lub podczas konsultacji społecznych związanych z kontrolą efektywności Ramowej Dyrektywy Wodnej i dyrektywy powodziowej w 2019 r. Taka mobilizacja obywateli i aktywne zaangażowanie organizacji pozarządowych znajdują również odzwierciedlenie w sądach. Obywatele i kilka stowarzyszeń ekologicznych opracowują strategię procesową w celu egzekwowania przepisów wodnych UE i domagają się przestrzegania swoich praw wynikających z prawa UE i konwencji z Aarhus. Jednak biorąc pod uwagę obecne restrykcyjne warunki publicznego dostępu do TSUE oraz brak możliwości wniesienia do TSUE skargi przeciwko państwom członkowskim za niedopełnienie zobowiązań UE, obywatele i organizacje pozarządowe nieuchronnie zwracają się do swoich sądów krajowych (C).