WATER FRAMEWORK DIRECTIVE

Spory sądowe w sądach krajowych dotyczące prawa wodnego mogą odnosić się do unijnego prawodawstwa wodnego w sposób bezpośredni lub pośredni. W przypadku, gdy spór przed sądem krajowym bezpośrednio odnosi się do właściwego prawodawstwa UE, jeden lub kilka przepisów dyrektywy wodnej jest samodzielnie powoływany przez strony jako podstawa pozwu lub jako decydujący argument prawny. Istnieje jednak wiele przypadków, w których prawodawstwo wodne pojawia się w ramach sporu prawnego nie ze względu na podstawę prawną roszczenia lub jako główny, samodzielny argument prawny, ale w kontekście stosowania jakiegoś innego instrumentu prawa ochrony środowiska UE, czyli w sposób pośredni.
Ponieważ prawo wodne wiąże się w dużym stopniu z interesem ogólnym i względami porządku publicznego, nie powinno dziwić, że w większości spraw wnoszonych do sądów państw członkowskich jest przedmiotem sporów administracyjnych. Od 1981 r. jedynie 10% spraw wnoszonych do Trybunału to odesłania prejudycjalne (19 spraw). W ostatnim dziesięcioleciu 8 z10 wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy interpretacji przepisów RDW, z czego 6 jest wnoszone przez sądy administracyjne . Wiele spraw dotyczy upoważnienia lub pozwolenia na prowadzenie jakiejś działalności związanej z wodą . Często właściwe władze odmawiają wydania pozwolenia na eksploatację stacji uzdatniania wody, lub jego warunki są uznawane za zbyt surowe przez operatora, który w związku z tym wnosi skargę na taką decyzję administracyjną do właściwego sądu. Z drugiej strony, takie pozwolenia mogą być kwestionowane przez członków społeczeństwa, sąsiadów zakładu lub organizacje pozarządowe, właśnie z powodu samego faktu ich wydania lub z powodu uznania, że nie są one wystarczająco wymagające w stosunku do funkcjonowania zakładu. Cena naliczana za dostawę wody i/lub opłaty i podatki pobierane w związku z korzystaniem z wody są również często kwestionowane, albo przez użytkowników, w przypadku gdy są one oceniane (jako zbyt wysokie), albo przez przedsiębiorstwa wodociągowe, które je otrzymują.
Inną ilustracją różnorodności wchodzących w grę kwestii oraz intensywności sporów, jakie mogą one wywołać, był krajowy projekt przekierowania wody z jednej rzeki do innej. Dwadzieścia lat sporów sądowych, pięć orzeczeń krajowego administracyjnego Sądu Najwyższego oraz uchylenie wielu decyzji administracyjnych doprowadziło do skierowania do Trybunału Sprawiedliwości wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w odniesieniu do nie mniej niż czternastu pytań dotyczących czterech najbardziej znanych dyrektyw środowiskowych . Wśród wielu innych i różnorodnych pytań, którymi zajmowały się sądy w tej sprawie, jest to, że już w trakcie okresu przyznanego państwom członkowskim na wdrożenie dyrektywy (w tym przypadku RDW), muszą one powstrzymać się od podejmowania jakichkolwiek środków, które mogłyby poważnie zagrozić osiągnięciu rezultatów przewidzianych w tej dyrektywie. Przekierowanie wód, takie jak rozważane w tych przypadkach, w zakresie, w jakim może mieć negatywny wpływ na stan części wód, może być dozwolone, pod warunkiem, że te modyfikacje lub zmiany zostały dokonane ze względu na "nadrzędny interes publiczny" lub jeśli korzyści dla środowiska i społeczeństwa wynikające z osiągnięcia celów dyrektywy "przeważają nad korzyściami wynikającymi z nowych modyfikacji lub zmian dla zdrowia ludzkiego, utrzymania bezpieczeństwa ludzi lub zrównoważonego rozwoju", np. jeśli dorzecze przyjmujące wody nie jest w stanie zaspokoić potrzeb w zakresie wody pitnej, produkcji energii elektrycznej lub nawadniania z własnych zasobów wodnych. Zakwestionowano nawet zachowanie różnorodności biologicznej, która w pewnych przypadkach może wymagać utrzymania, a nawet wspierania działalności człowieka, gdy rozważa się przekształcenie naturalnego ekosystemu fluwialnego w ekosystem fluwialny w dużej mierze stworzony przez człowieka. Na zupełnie innym poziomie prawo krajowe, które zatwierdziło projekt, uczyniło to na podstawie oceny oddziaływania na środowisko, która posłużyła za podstawę wcześniejszej decyzji administracyjnej, mimo że ta decyzja administracyjna została ostatecznie unieważniona, co również wzbudziło pewne poważne wątpliwości.
Ponadto, bez zwracania się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym, niektóre wyroki krajowe inspirują się orzecznictwem TSUE, a nawet wprost się na nie powołują. Pojawia się proces konwergencji orzecznictwa, czego przykładem jest spór związany z rozmnażaniem się zielonych alg w Bretanii (Francja). W 2013 r. sąd administracyjny w Nantes (Francja) przytoczył wśród motywów wyrok TSUE z 08.03.2001 r. (sprawa C-266/99), w którym ustalono odpowiedzialność Francji za nieprzestrzeganie dyrektywy 75/440/EWG i przyznano 4 gminom odszkodowanie za szkody poniesione w wyniku proliferacji zielonych alg. W związku z tym odpowiedzialność władz publicznych może być oparta na unijnym prawie wodnym . Państwo może być również pociągnięte do odpowiedzialności za szkody spowodowane rozmnażaniem się zielonych alg wywołane naruszeniem zasad stosowania nawozów zwierzęcych w wyniku spóźnionej transpozycji dyrektywy w sprawie azotanów ze źródeł rolniczych . W 2001 r. również sąd administracyjny w Rennes (Francja - Bretania) nakazał państwu wypłacić odszkodowanie przedsiębiorstwu wodnemu za finansowe skutki naruszenia przez państwo prawa UE . Co ciekawe, jakiś czas później Trybunał Sprawiedliwości stwierdzał, że Francja naruszyła swoje zobowiązania wynikające z dyrektywy, nie podejmując odpowiednich kroków w celu zidentyfikowania wód dotkniętych zanieczyszczeniami i w konsekwencji wyznaczenia odpowiednich stref wrażliwych .
W przypadku naruszenia prawa wodnego należy stosować sankcje. Jednym z najbardziej znaczących rodzajów postępowań karnych dotyczących wody są te dotyczące niedozwolonych i/lub bezprawnych zrzutów zużytej wody i/lub substancji, zwłaszcza niebezpiecznych. Potencjalną kwestią są również odcieki z obiektów przemysłowych lub rolniczych, jak również z magazynów odpadów na składowiskach. Wydaje się, że sądy cywilne i gospodarcze rzadziej stykają się z zagadnieniami prawa wodnego, choć z czasem może się to zmienić. Bezprawne zrzuty lub przypadkowe wycieki ścieków, odpadów płynnych (takich jak odcieki) lub substancji niebezpiecznych, w tym produktów objętych zakresem dyrektywy azotanowej, na terenie nieruchomości lub nawet na terenach publicznych mogą być szkodliwe dla całego środowiska, zarówno w obrębie takiego terenu, jak i poza nim. Może się tak zdarzyć, jeśli dotknięty teren i wody powierzchniowe lub gruntowe znajdują się w dole rzeki od źródła punktowego w miejscu, gdzie następuje zrzut lub wyciek. Choć najczęściej jest to sytuacja wymagająca zastosowania praktyki administracyjnej, może być ona również szkodliwa dla sąsiadów, dzierżawcy lub nabywcy danego kawałka ziemi, nie wspominając o pracownikach zatrudnionych w tym miejscu i konsumentach lub użytkownikach wody pobranej w studniach znajdujących się w dole rzeki. To oczywiście może rodzić szereg roszczeń opartych na obowiązującym prawie własności komunalnej, prawie sprzedaży, czy prawie odpowiedzialności cywilnej. W takiej sytuacji naruszenie prawa odpadowego pozwoli sądowi na ustalenie uciążliwości, wadliwości lub niezgodności przekazanej części nieruchomości, czy też winy lub zaniedbania właściciela lub posiadacza gruntu wobec jego sąsiadów lub dalszych lokalnych konsumentów i użytkowników. We wspomnianej sprawie, w której francuski sąd administracyjny nakazał państwu wypłacić odszkodowanie przedsiębiorstwu wodociągowemu, sąd cywilny zasądził od prywatnego operatora zapłatę odszkodowania mieszkańcom miasta Bretanii za dostarczenie im wody, której jakość nie spełniała unijnych wymogów dotyczących jakości wody .
Sędziowie mogą być również zmuszeni do sprawdzenia zgodności przepisów krajowych wdrażających unijne prawo wodne z dyrektywą 2008/99/WE w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne. Zgodnie z tą dyrektywą, państwa członkowskie orzekają, że pewne zachowania stanowią przestępstwo, jeżeli są bezprawne i zostały popełnione umyślnie lub w wyniku co najmniej rażącego niedbalstwa. Zachowanie takie obejmuje między innymi następujące działania: "zrzucanie, emisja lub wprowadzanie takich ilości substancji lub promieniowania jonizującego do (...) wody (…), które powodują lub mogą spowodować śmierć lub poważne uszkodzenie ciała lub znaczną szkodę dla jakości (…) wody (...)" (art. 3 lit. a)) oraz "zbieranie, transport, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów, (...) które powodują lub mogą spowodować śmierć lub poważne uszkodzenie ciała lub znaczną szkodę dla (...) jakości wody (...)" (art. 3 lit. b)). Jak również wspomniano powyżej (zob. część 2), niektóre działania prowadzone w trakcie wdrażania prawa wodnego mogą wchodzić w zakres dyrektywy 2004/35/WE w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu. Decyzje podejmowane przez właściwe organy w związku z tymi innymi przepisami mogą być również zaskarżane do właściwych sądów krajowych. Ponadto mogą pojawić się kwestie interakcji między tym unijnym systemem odpowiedzialności za środowisko a innymi krajowymi systemami odpowiedzialności (np. ogólną odpowiedzialnością cywilną), które sądy krajowe musiałyby rozstrzygnąć.

Edukacja publiczna, informacja i uczestnictwo przyczyniają się do zwiększenia czujności obywateli i organizacji pozarządowych, które aktywnie uczestniczą w wykrywaniu naruszeń krajowego i unijnego prawa ochrony środowiska. Wiele działań podejmowanych przez Komisję przeciwko państwom członkowskim ma swoje źródło w skargach kierowanych do Komisji przez stowarzyszenia ekologiczne. Ponadto, jak podkreśla TSUE, Komisja "nie posiada własnych uprawnień dochodzeniowych w tej dziedzinie" i "w dużej mierze polega na informacjach dostarczanych przez potencjalnych skarżących lub przez zainteresowane państwa członkowskie" .
Stowarzyszenia ekologiczne są jednymi ze strażników skuteczności prawa UE w zakresie ochrony środowiska i spełniają swoją funkcję jako "strażnicy (...) niezbędni w społeczeństwie demokratycznym". Kilka odesłań prejudycjalnych również ilustruje działania organizacji pozarządowych w sądach krajowych.