WATER FRAMEWORK DIRECTIVE

Od 1981 r. niemal wszystkie spory sądowe w dziedzinie unijnego prawodawstwa wodnego są wynikiem wszczęcia przez Komisję Europejską postępowania o naruszenie przepisów przeciwko państwom członkowskim przed Trybunałem Sprawiedliwości .Postępowania przed TSUE dotyczą obecnie zazwyczaj trzech głównych unijnych dyrektyw wodnych . Od momentu upływu terminu transpozycji (grudzień 2003 r.) obszerna i skomplikowana Ramowa Dyrektywa Wodna była już przedmiotem 24 wyroków Trybunału Sprawiedliwości. Dyrektywa 91/676/EWG i dyrektywa 91/271/EWG są również przedmiotem ważnych sporów sądowych przed Trybunałem, które wskazuje na główne trudności (w tym finansowe) związane z wdrażaniem tych dyrektyw w państwach członkowskich. Znaczna większość państw członkowskich jest objęta tymi procedurami, chociaż istnieją znaczne rozbieżności .
Te opóźnienia w skutecznym wdrażaniu zobowiązań w zakresie ochrony środowiska poważnie zagrażają szansom na osiągnięcie ambitnych celów RDW w dostępnym czasie. Jest to prawdopodobnie również jeden z powodów, dla których Trybunał ośmiokrotnie nakładał kary finansowe na państwa członkowskie (Grecja , Włochy , Hiszpania , Belgia i Luksemburg ) za niewykonanie pierwszego wyroku w sprawie naruszenia przepisów. Jak można się spodziewać, chodzi o dyrektywę w sprawie ścieków komunalnych (6 wyroków), dyrektywę w sprawie azotanów pochodzących ze źródeł rolniczych (1) oraz dyrektywę w sprawie wody w kąpieliskach (1). Groźba kar finansowych może mieć odstraszający wpływ na niektóre państwa, co miało miejsce w przypadku Francji, której Komisja zagroziła nową skargą do TSUE w związku z niewykonaniem wyroku TSUE dotyczącego niezgodności z dyrektywą 75/440/EWG (jakość wód powierzchniowych przeznaczonych do spożycia) w Bretanii .

W 2021 r. do Trybunału trafiła znamienna sprawa wniesiona przez Republikę Czeską przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, która pod wieloma względami bardzo symboliczna . Skarga wniesiona przez państwo członkowskie przeciwko innemu państwu członkowskiemu do Trybunału jest niezwykle rzadka ; a w tej sprawie C-121/21 R , w drodze środków tymczasowych Republika Czeska zwraca się do Trybunału o nakazanie Rzeczypospolitej Polskiej natychmiastowego zaprzestania działalności w zakresie wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów, która znajduje się w pobliżu granic jej terytorium. Republika Czeska uważa, że Rzeczpospolita Polska nie wypełniła swoich zobowiązań, w szczególności wynikających z dyrektywy 2011/92/UE (ocena oddziaływania na środowisko) oraz z art. 4 ust. 1 lit. a) i b) RDW "poprzez nieuwzględnienie w decyzji EIA potencjalnej procedury, którą należy zastosować w przypadku, gdy nie zostaną przyznane zwolnienia dla części wód na mocy art. 4 ust. 5 tej dyrektywy". Republika Czeska twierdzi, że kontynuacja działalności górniczej będzie miała "skutek w postaci znacznego obniżenia poziomu wód gruntowych" na jej terytorium w pobliżu granicy i "w konsekwencji zagrozi spożyciu wody przez około 10 000 osób (...) oraz spowoduje osiadanie gruntu, które może spowodować szkody w budynkach". Republika Czeska wskazuje również, że "kontynuacja działalności górniczej pogorszy również sytuację hydrologiczną źródła Uhekna".
W tym względzie Trybunał uznał, że "szkody związane z obniżeniem poziomu wód gruntowych oraz szkody związane z zagrożeniem zaopatrzenia w wodę pitną ludności zależnej od przedmiotowych zbiorników wodnych mogą stanowić poważne i nieodwracalne szkody dla środowiska i zdrowia ludzkiego". Trybunał uznał również, że "z dokumentów tych wynika, że działania te wiążą się z nieprzerwanym przepływem znacznej ilości wody z terytorium czeskiego na terytorium Polski, powodując niewątpliwe pogorszenie poziomu wód gruntowych na terytorium czeskim, które może zagrozić zaopatrzeniu w wodę pitną ludności zależnej od danych zbiorników wodnych". Ponadto Trybunał podkreślił, że "szkoda dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego ma co do zasady nieodwracalny charakter, ponieważ najczęściej naruszeń takich interesów nie można, ze względu na ich charakter, usunąć ze skutkiem wstecznym (...) i należy uwzględnić zasadę ostrożności". Trybunał stwierdził zatem, że warunek dotyczący pilności został spełniony. Wreszcie, w odniesieniu do rozważenia interesów, Trybunał uznał, że szkody społeczno-gospodarcze podnoszone przez Rzeczpospolitą Polską związane z utratą miejsc pracy przez pracowników stanowią szkody "które mają zasadniczo charakter pieniężny i nie mogą, poza wyjątkowymi okolicznościami, być uznane za nieodwracalne". W rezultacie Trybunał stwierdza, że Rzeczpospolita Polska "powinna zaprzestać, niezwłocznie i do czasu wydania wyroku kończącego postępowanie" .
Rzeczpospolita Polska postanowiła jednak nie wykonać postanowienia Wiceprezesa TSUE z 21/5/2021 r. Republika Czeska skierowała wówczas sprawę do Trybunału, wnosząc o nałożenie na Polskę okresowej kary pieniężnej w wysokości 5 000 000 euro na rzecz budżetu UE za niewykonanie obowiązków wynikających z tego postanowienia Wiceprezes Trybunału. We wrześniu 2021 roku Trybunał przychyla się do wniosku Republiki Czeskiej i nakazuje Rzeczypospolitej Polskiej "zapłatę okresowej kary pieniężnej w wysokości 500 000 euro dziennie, od dnia doręczenia Rzeczypospolitej Polskiej niniejszego postanowienia do czasu wykonania przez to państwo członkowskie postanowienia Wiceprezesa Trybunału" z dnia 21.05.2021 r..
Wreszcie, Republika Czeska zrzekła się wszelkich roszczeń w następstwie polubownego porozumienia z Rzeczpospolitą Polską w sprawie rozwiązania tego sporu, a sprawa C-121/21 została wykreślona z rejestru Trybunału w dniu 04.02.2022 r. , jeden dzień po opublikowaniu wniosków rzecznika generalnego .

Woluntaryzm, a wręcz aktywizm TSUE na rzecz konstrukcji europejskiej i jej sui generis procesu integracji prawnej jest dobrze znany. Różne orzeczenia pokazują determinację TSUE do aktywnego udziału "w poszanowaniu prawa w interpretacji i implementacji prawa ochrony środowiska, np. prawa wodnego". Jak przypomina były prezes TSWE (1967-1976), Robert Lecourt, "gdzie kończy się precyzja tekstu, zaczyna się władza sędziego (...), który nie może, bez zaprzeczenia sprawiedliwości, zasłaniać się nieprecyzyjnością traktatów, aby odmówić stwierdzenia prawa" .
Wybór wykładni teleologicznej i systemowej przepisów unijnych dyrektyw wodnych pozwala Trybunałowi Sprawiedliwości zapewnić jednolitą i "skuteczną" implementację, przeciwdziałając próbom podważenia przez państwa członkowskie pełnego praktycznego efektu obowiązków ochrony i poprawy jakości części wód i środowiska wodnego . W ten sposób, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, Trybunał Sprawiedliwości dokonuje wykładni przepisów, które są przedmiotem rozbieżnej interpretacji między stronami sporu, w świetle kontekstu, brzmienia, systemu i celu, a nawet treści przepisów.
Ta nieodłączna złożoność prawodawstwa UE w zakresie ochrony wód (podobnie jak całego prawodawstwa w zakresie ochrony środowiska) znajduje odzwierciedlenie w uwzględnieniu wielu techniczno-naukowych pojęć i parametrów, których definicje lub metodologie są czasami nieprecyzyjne lub podlegają kontrowersjom i konfliktom interpretacyjnym. Różne sprawy wniesione do Trybunału Sprawiedliwości pokazują te problemy (np. pojęcie eutrofizacji). Ten wysoki poziom pozaprawnej techniki uzasadnia minimalne przeszkolenie sędziów, jak również, w razie potrzeby, mobilizację zewnętrznych ekspertów.
Poza tymi złożonymi kwestiami, inne sprawy przytoczone w niniejszym module ilustrują kluczową rolę Trybunału w wyjaśnianiu pojęć, interpretowaniu obowiązków, zgodnie z wysokim poziomem ochrony oraz wyjaśnianiu powiązań między prawodawstwem UE dotyczącym wód a innymi przepisami dotyczącymi środowiska. Podobnie, Trybunał Sprawiedliwości systematycznie odrzuca argumenty państw, które twierdzą, że mają trudności administracyjne lub finansowe w wypełnianiu zobowiązań UE. Kilka spraw dostarcza również interesujących elementów w zakresie dowodów, które Komisja musi przedstawić Trybunałowi, wykazując, że państwo nie wypełnia swoich zobowiązań .

Z uwagi na oczywistą złożoność dyrektyw wodnych i ich pewną nieprecyzyjną terminologię, wkład TSUE jest zatem niezbędny, także dla sądów krajowych.