Ogólny zarys sytuacji

c) Art. 9 ust. 3 Konwencji
przyznaje członkom społeczeństwa (zgodnie z definicją tego pojęcia są to: „jedna lub więcej osób fizycznych lub prawnych oraz, zgodnie z krajowym ustawodawstwem lub praktyką, ich stowarzyszenia, organizacje lub grupy – art. 2 ust. 4 KA) spełniającym „wymagania, o ile takie istnieją, w prawie krajowym (…) dostęp do administracyjnej lub sądowej procedury umożliwiającej kwestionowanie działań lub zaniechań osób prywatnych lub władz publicznych naruszających przepisy prawa ochrony środowiska”.

Zawarte w art. 9 ust. 1 i 2 Konwencji regulacje dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości mają zatem charakter” pomocniczy i wspomagający” (gwarancyjny) wobec praw :

1. dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie (art. 9 ust. 1 KA w zw. z art. 4 KA),
2. udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć (art. 9 ust. 2 KA w zw. z art. 6 KA).

Z kolei art. 9 ust. 3 Konwencji ma charakter komplementarny względem ust. 1 i 2 art. 9 Konwencji, w tym znaczeniu, że :

1. po pierwsze, obejmuje swoim zakresem działania lub zaniechania nie tylko władz publicznych, ale i osób prywatnych,
2. po drugie, obejmuje działania lub zaniechania naruszające postanowienia prawa krajowego w dziedzinie środowiska, nieobjęte art. 9 ust. 1 i 2 KA.

Określony w przywołanych przepisach (art. 9 ust. 1-3 Konwencji) zakres legitymacji skargowej jest różny w zależności od przedmiotu sprawy (dostęp do informacji o środowisku, decyzje dotyczące konkretnych przedsięwzięć, pozostałe działania lub zaniechania naruszające postanowienia prawa krajowego w dziedzinie środowiska, nieobjęte art. 9 ust. 1 i 2 KA) i w zależności od podmiotu skarżącego (organizacja pozarządowa zajmującą się ochroną środowiska, inny podmiot).

Jest to pozostała kategoria, która obejmuje wszystkie inne możliwe działania i zaniechania, które mogą naruszać krajowe (lub unijne) prawo ochrony środowiska. Dlatego też trzeci filar został zaprojektowany jako bardzo szeroki, szerszy niż drugi filar. Może się nawet zdarzyć, że zainteresowana społeczność nie będzie mogła uczestniczyć w niektórych procedurach decyzyjnych (ponieważ jest to wymagane tylko w odniesieniu do najbardziej znaczących działań), ale nadal powinna dysponować możliwością zakwestionowania decyzji, nawet jako podmiot nieuczestniczący w procedurze decyzyjnej. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest wówczas ograniczony zakresem praw i interesów społeczeństwa oraz ewentualnymi dodatkowymi warunkami: "…kiedy twórcy konwencji z Aarhus chcieli przyznać dostęp do wymiaru sprawiedliwości ogółowi «społeczeństwa», a nie jedynie «zainteresowanej społeczności», byli w stanie wyraźnie to stwierdzić. Przykładem jest brzmienie art. 9 ust. 3, który przyznaje prawa członkom «społeczeństwa» bez ustanawiania dodatkowych przesłanek (…) W art. 9 ust. 2 znajduje się odesłanie do art. 6. Ponadto z ogólnej struktury całego przepisu zawartego w art. 9 jasno wynika, że przepisem zapewniającym egzekwowanie art. 6 na drodze sądowej jest art. 9 ust. 2, podobnie jak art. 9 ust. 1 pełni tę funkcję w odniesieniu do art. 4". (Opinia Rzecznika Generalnego w sprawie Stichting Varkens in Nood i inni, C-826/18, pkt 47-48).