Ogólny przegląd przepisów dotyczących jakości powietrza

Działania lub zaniechania władz publicznych lub osób prywatnych naruszające postanowienia prawa krajowego w dziedzinie środowiska, nieobjęte art. 9 ust. 1 i 2 KA; także w tym przypadku harmonizacja legislacyjna dostępu do sądów krajowych ma charakter częściowy wyrażony – w aktualnym stanie prawnym - w art. 13 dyrektywy 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu . W pozostałym zakresie bądź brak wyraźnego przepisu gwarantującego dostęp do sądu bądź kwestia ochrony prawnej uwzględniana jest jedynie w treści motywów do danego aktu.

• Zob. motyw 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1257/2013 : „zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości sądy państw członkowskich są zobowiązane do dokonywania – w możliwie najpełniejszym zakresie – wykładni przepisów proceduralnych dotyczących warunków, które należy spełnić w celu dostosowania postępowań administracyjnych lub sądowych do celów art. 9 ust. 3 konwencji z Aarhus”.
• Zob. motyw 27 dyrektywy 2016/2284 w sprawie krajowych pułapów emisji : „sprzeczne z wiążącym charakterem, jaki przyznaje dyrektywom art. 288 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, byłoby zasadnicze wyłączenie możliwości powoływania się przez zainteresowane osoby na ustanowiony w danej dyrektywie obowiązek. Stwierdzenie to ma znaczenie w szczególności w przypadku dyrektywy, której celem jest kontrola i redukcja zanieczyszczeń powietrza i która w związku z tym zmierza do ochrony zdrowia ludzkiego” .

Wobec braku horyzontalnej dyrektywy w przedmiocie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach ochrony środowiska, fragmentarycznej harmonizacji legislacyjnej art. 9 ust. 2 i 3 Konwencji oraz braku uznania prawa podmiotowego do czystego środowiska w systemie prawa unijnego, szczególną rolę w kształtowaniu standardu unijnego w zakresie dostępu do sądu pełni TSUE.

Bogate orzecznictwo TSUE stanowi odpowiedź na potrzebę zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinie środowiska. Dynamiczna i prośrodowiskowa wykładnia prawa unijnego dokonywana przez Trybunał Sprawiedliwości wzbogaca treść i gwarancyjny charakter prawa dostępu do sądu, w szczególności poprzez wymogi efektywnej ochrony prawnej jako prawa podstawowego (art. 47 Karty) oraz zasady ogólnej (art. 19 TUE - skuteczna ochrona prawna w dziedzinach objętych prawem Unii), i to zarówno w obszarze zharmonizowanego prawa dostępu do sądu w prawie pochodnym (np. wykładnia art. 11 dyrektywy 2011/92), jak i w pozostałym obszarze, który nie jest zharmonizowany poprzez przepisy prawa pochodnego (np. w odniesieniu do art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/93 czy art. 4 ramowej dyrektywy wodnej) .

Najważniejsze orzeczenia TSUE kształtujące unijny standard w zakresie dostępu do sądu w sprawach ochrony środowiska, w zakresie legitymacji skargowej, zakresu kontroli sądowej i wymogów skutecznego środka odwoławczego czy kosztów postępowania, zaprezentowane zostały w udostępnionych materiałach e-learningowych na temat dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska.

Zostały one również zebrane w przywołanym już Obwieszczeniu Komisji w sprawie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w dziedzinie ochrony środowiska (2017/C 275/01). Komunikat jest oparty na przepisach prawa UE, w tym na Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, oraz orzecznictwie TSUE i wyjaśnia, w jaki sposób mogą być kwestionowane decyzje, działania lub zaniechania władz publicznych przed sądem lub innym podobnym organem. Komunikat dotyczy m.in. tych aspektów procesowych regulowanych na poziome krajowym, które mają istotny wpływ na efektywność ochrony sądowej (podstawy prawnej legitymacji procesowej i standardów unijnych w tym zakresie, intensywności kontroli oraz skutecznych środków odwoławczych, jakie musi zapewnić sędzia krajowy, kosztów postępowania sądowego, terminowości, dostępu do praktycznych informacji) .