Organizacje ekologiczne (organizacje pozarządowe)
Organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska mają legitymację procesową do zaskarżania decyzji, działań lub zaniechań władz publicznych. Gwarancja ta jest uzasadniona faktem, że działają one w interesie ogólnym w celu ochrony środowiska. Państwa członkowskie mają możliwość nałożenia pewnych warunków co do legitymacji organizacji ekologicznych w celu uniknięcia actio popularis. Ani Konwencja z Aarhus, ani dyrektywy UE nie postrzegają udziału społeczeństwa jako actio popularis, tj. że każdy może wnieść powództwo w celu ochrony interesu publicznego. W związku z tym dostęp do wymiaru sprawiedliwości jest gwarantowany "zgodnie z odnośnym krajowym systemem prawnym" [art. 11 ust. 1 dyrektywy OOŚ].
Kryteria, które muszą spełniać organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, nie mogą być jednak zbyt trudne do spełnienia. Dostęp do ochrony sądowej powinien być regułą, a nie wyjątkiem. Ponadto należy zapewnić, aby warunki uzyskania legitymacji procesowej nie były mniej korzystne dla zagranicznych organizacji pozarządowych niż dla krajowych.
Swoboda państw członkowskich w zakresie ustanawiania szczególnych warunków aktywnej legitymacji organizacji ekologicznych jest ograniczona celem Konwencji z Aarhus, odpowiednimi dyrektywami i zasadą skutecznej ochrony sądowej.
Co więcej, zakres swobody państw członkowskich w ustalaniu warunków dla organizacji pozarządowych zależy od tego, czy organizacje pozarządowe zwracają się do sądów na podstawie art. 9 ust. 2 czy art. 9 ust. 3 Konwencji z Aarhus:
Pozycja organizacji pozarządowych w systemie art. 9 ust. 2 (OOŚ, IED, projekty Natura 2000) nie może być uzależniona od wymogu powiązanego z prawami jednostek lub związku z danym przedsięwzięciem/obszarem. Jak już wskazano, w przeciwieństwie do osób fizycznych lub prawnych, organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska w tym systemie są uważane za dotknięte. Zob. opinia Rzecznika Generalnego w sprawie Djurgården-Lilla Värtans Miljöskyddsförening (C-263/08), pkt 43: "Zatem wspomniane organizacje korzystają automatycznie z prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Domniemanie, jakie wprowadził przywołany art. 1 ust. 2 na rzecz organizacji zajmujących się ochroną środowiska, zastosowane w związku z art. 10a, pozwala im posługiwać się korzystniejszym reżimem, niż przypisany osobom fizycznym lub prawnym, które nie zajmują się wspieraniem ochrony środowiska". W związku z tym państwa członkowskie nie mogą określać, co stanowi wystarczający interes organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska, ani ograniczać ich locus standi w tym systemie do przepisów prawnych ustanawiających prawa jednostki. Zob. również wnioski TSUE w sprawie Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland, Landesverband Nordrhein-Westfalen (C-115/09), pkt 59: "...organizacja pozarządowa działająca na rzecz ochrony środowiska, o której mowa w art. 1 ust. 2 dyrektywy 85/337, może wywodzić z art. 10a akapit trzeci zdanie ostatnie dyrektywy 85/337 prawo do powołania się przed sądem w ramach środka prawnego przeciwko decyzji w sprawie zezwolenia na przedsięwzięcia mogące „znacząco oddziaływać na środowisko” w rozumieniu art. 1 ust. 1 dyrektywy 85/337 na naruszenie przepisów prawa krajowego wynikających z art. 6 „dyrektywy siedliskowej”, chociaż nie dopuszcza tego krajowe prawo procesowe, z uwagi na to, że przytoczone przepisy chronią tylko interesy ogółu, a nie interesy jednostek". Lub wnioski TSUE w sprawie Komisja przeciwko Niemcom (C-137/14), pkt 91: "Jeśli dopuszczalne jest, żeby ustawodawca krajowy ograniczał tylko do praw podmiotowych prawa, których naruszenie może być podnoszone przez jednostkę w ramach skargi do sądu na jedną z decyzji, jedno z działań lub jedno z zaniechań wspomnianych w art. 11 dyrektywy 2011/92, takie ograniczenie nie może być zastosowane jako takie do stowarzyszeń ochrony środowiska, w przeciwnym razie naruszy to cele tego przepisu".
Nie oznacza to jednak, że państwa członkowskie nie mogą ustanawiać innych warunków aktywnej legitymacji organizacji ekologicznych. Można je zasadniczo podzielić na dwa rodzaje: "Kiedy art. 1 ust. 2 zmienionej dyrektywy 85/337 odnosi się do «wymagań przewidzianych w prawie krajowym», sądzę, iż odnosi się on do dwóch typów warunków. Przede wszystkim, warunków dotyczących spełnienia krajowych przepisów dotyczących zarejestrowania, utworzenia lub uznania stowarzyszeń, których celem jest prawne stwierdzenie istnienia tych podmiotów zgodnie z prawem wewnętrznym. Po drugie, warunków dotyczących działalności tych organizacji i związku, jaki mogą one wykazać z uprawnioną obroną interesów w zakresie środowiska naturalnego" (opinia Rzecznika Generalnego w sprawie Djurgården-Lilla Värtans Miljöskyddsförening, C-263/08, pkt 73). Wskazówki dotyczące tych warunków znajdują się w następnym rozdziale e-learningu.
Zgodnie z art. 9 ust. 3 Konwencji z Aarhus (inne naruszenia prawa ochrony środowiska, w tym na przykład poprzez różne plany i programy), pole manewru ustawodawcy krajowego jest szersze, ponieważ odnosi się do „członków społeczeństwa spełniających wymagania, o ile takie istnieja, określone w prawie krajowym”.
W każdym przypadku jednak ustanowione warunki, oddzielnie lub łącznie, muszą zapewniać (lub nie tamować) szeroki dostęp do ochrony sądowej. Zob. wyrok TSUE w sprawie Djurgården-Lilla Värtans Miljöskyddsförening (C-263/08), pkt 44-45: "W odniesieniu do organizacji pozarządowych działających na rzecz środowiska naturalnego art. 1 ust. 2 dyrektywy 85/337 w związku z art. 10a tejże wymaga, aby te spośród nich, które «spełniają wymagania przewidziane w prawie krajowym», były uważane, w zależności od przypadku, za «mające wystarczający interes» lub za korzystające z prawa, które może zostać naruszone przez przedsięwzięcie wchodzące w zakres stosowania tej dyrektywy. Wprawdzie art. 10a dyrektywy 85/337, poprzez odesłanie do art. 1 ust. 2 tej dyrektywy, pozostawia ustawodawcom krajowym określenie przesłanek, jakie mogą być wymagane, aby organizacja pozarządowa działająca na rzecz ochrony środowiska, jak na przykład stowarzyszenie, mogła skorzystać z prawa odwołania się w wyżej przywołanych okolicznościach, jednak przepisy krajowe wydane na tej podstawie muszą, po pierwsze, gwarantować «szeroki dostęp do wymiaru sprawiedliwości», a po drugie, zapewniać skuteczność przepisów dyrektywy 85/337 dotyczących prawa odwołania się do sądu. W konsekwencji te przepisy krajowe nie mogą grozić pozbawieniem wszelkiego znaczenia przepisów wspólnotowych, zgodnie z którymi osoby mające wystarczający interes, aby sprzeciwić się danemu przedsięwzięciu lub osoby, których prawa przedsięwzięcie to może naruszać, a wśród nich stowarzyszenia ochrony środowiska, powinny mieć legitymację procesową do występowania przed właściwymi sądami”.