Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących jakości powietrza w sądach krajowych

Najważniejsze przepisy dotyczące ochrony środowiska w Konstytucji

Ochrony środowiska dotyczą wymienione poniżej przepisy Konstytucji RP:

• Art. 5, który statuuje ogólną zasadę, zgodnie z którą Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju;
• Art. 86, zgodnie z którym każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa;
• Art. 74 ust. 1, 2 i 4, który wprowadza adresowany do władz publicznych obowiązek ochrony środowiska;
  • Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom,
  • Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych,
  • Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

W praktyce obowiązki te mają charakter raczej ogólnych zasad postępowania, które trudno byłoby bezpośrednio egzekwować przed sądem.

• Art. 68 ust. 4, stanowiący, że władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska;
• Art. 74 ust. 3, przyznający każdemu prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

Ogólne zasady procedury administracyjnej regulowane są w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Kpa)

Kpa reguluje m.in. następujące kwestie:

• kto uznawany jest za „stronę postępowania” i tym samym uprawniony do składania odwołania od decyzji administracyjnych, w tym od decyzji w sprawach z zakresu prawa ochrony środowiska (zasady określone w tym zakresie przez Kpa mogą być jednak modyfikowane przez przepisy szczególne zawarte w innych ustawach – są one opisane poniżej),
• zasady składania odwołania od decyzji administracyjnych (właściwe organy, terminy itd.),
• uprawnienia organizacji pozarządowych do uczestnictwa w postępowaniach, ale w odniesieniu do tych postępowań administracyjnych, w ramach których nie jest wyraźnie wymagany udział społeczeństwa (tzw. postępowania z udziałem społeczeństwa) oraz prawo do kwestionowania przez nie decyzji administracyjnych.

Ogólne zasady dotyczące wnoszenia skarg do sądów administracyjnych reguluje z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Ppsa)

Ppsa zawiera podstawie regulacje dotyczące m.in.:

• tego, kto jest uprawniony do składania skarg/sprzeciwów do sądu administracyjnego,
• procedury składania skargi/sprzeciwu do sądu (terminy, koszty itd.).

Dodatkowo zasady zaskarżania planów i programów przyjmowanych przez organy samorządu terytorialnego różnych szczebli oraz terenowe organy administracji rządowej zostały uregulowane w niżej wymienionych ustawach:

• ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym ;
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym ;
• ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa ;
• ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie .

Szczególne zasady wynikające z ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko – ustawa OOŚ.

Ustawa OOŚ określa m.in:

• kto powinien być uznany za stronę postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach i tym samym kto jest uprawniony do zaskarżania tych decyzji,
• uprawnienia organizacji ekologicznych do uczestnictwa w postępowaniach, w ramach których wymagana jest procedura udziału społeczeństwa oraz do zaskarżania decyzji wydanych w tych postępowaniach.

Szczególne zasady wynikające z ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r . - Prawo ochrony środowiska – ustawa Poś.

Ustawa Poś:

• określa, kto powinien być uznany za stronę postępowania w sprawie wydania pozwoleń zintegrowanych, pozwoleń na emisję gazów i pyłów do powietrza oraz pozwoleń na wytwarzanie odpadów i tym samym kto jest uprawniony do zaskarżania tych pozwoleń,
• wyłącza udział organizacji pozarządowych w postępowaniach w sprawie pozwoleń na emisję gazów i pyłów do powietrza oraz pozwoleń na wytwarzanie odpadów i tym samym możliwość zaskarżania przez organizacje tych pozwoleń.

Szczególne zasady wynikające Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne – Prawo wodne.

Prawo wodne:

• określa, kto powinien być uznany za stronę postępowania w sprawie decyzji dotyczących korzystania z wód, zwanych zgodami wodnoprawnymi, w tym pozwoleń wodnoprawnych i tym samym kto jest uprawniony do zaskarżania tych decyzji,
• wyłącza udział organizacji pozarządowych w postępowaniach w sprawie wskazanych wyżej decyzji i tym samym możliwość ich zaskarżania przez organizacje.

Niezależnie od wskazanych powyżej aktów prawnych, w kontekście dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska istnieje w polskim porządku prawnym szereg aktów prawnych modyfikujących lub precyzujących te ogólne zasady w odniesieniu do konkretnych spraw administracyjnych. Chodzi np. o przepisy ustawy Prawo górnicze i geologiczne , ustawy Prawo budowlane , a także przepisy licznych tzw. specustaw dotyczących określonych rodzajów inwestycji infrastrukturalnych (przedsięwzięć) .