Dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących jakości powietrza w sądach krajowych

Uprawnionym do wniesienia skargi jest (art. 50 § 1 Ppsa):

• każdy, kto ma w tym interes prawny,
  Co prawda „sformułowanie «każdy, kto ma w tym interes prawny» oznacza, że ustawa przy określaniu podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi odeszła od pojęcia strony, które związane jest z załatwieniem sprawy w postępowaniu administracyjnym. Wspomniane rozwiązanie to jest konsekwencją tego, że właściwością rzeczową sądów administracyjnych objęto nie tylko akty podejmowane w postępowaniu administracyjnym, lecz także inne akty i czynności występujące poza tym postępowaniem. Natomiast, jeśli przedmiotem kontroli sądu administracyjnego jest decyzja administracyjna, wydawana w ogólnym postępowaniu administracyjnym, interes prawny – w rozumieniu art. 50 § 1 Ppsa – jest w zasadzie tożsamy z tym, o jakim mowa w art. 28 k.p.a.”
• prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka,
• jak również organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym.

Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi (art. 50 § 2 Ppsa). Przykładem takiego przepisu w sprawach środowiskowych jest art. 44 ustawy OOŚ (zob. w dalszej części opracowania).

W postępowaniu w sprawie sądowoadministracyjnej stronami są skarżący oraz organ, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi (art. 32 Ppsa).

Ponadto wymienione niżej osoby, które nie wniosły skargi, są uczestnikami postępowania sądowo-administracyjnego na prawach strony:

• osoby, które brały udział w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym postępowanie sądowe (zarówno strony postępowania administracyjnego, jak i organizacje na prawach strony), ale nie wniosły skargi do sądu administracyjnego (udział tych osób jest przyznawany z mocy prawa, bez konieczności składania przez nie wniosku - art. 33 ust. 1 Ppsa);
• osoby, których interesu prawnego dotyczy postępowanie sądowoadministracyjne, a które nie brały udziału w postępowaniu administracyjnym (prawo udziału tych osób może być przyznane przez sąd na ich wniosek; odmowa sądu może być zaskarżona do sądu administracyjnego drugiej instancji - art. 33 § 2 Ppsa);
• organizacja społeczna, w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności; odmowa sądu może być zaskarżona do sądu administracyjnego drugiej instancji - art. 33 § 2 Ppsa.

Istnieje co do zasady wymóg wyczerpania administracyjnej procedury odwoławczej przed skorzystaniem z drogi sądowej. Od zasady konieczności wniesienia odwołania jest wyjątek, gdy decyzję w pierwszej instancji wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze (organy, które nie mają nad sobą „wyższej instancji"). W takich przypadkach strona niezadowolona z decyzji może zwrócić się do organu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy (art. 127 § 3 Kpa). Może także zrezygnować z prawa do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy i zamiast tego wnieść skargę bezpośrednio do sądu administracyjnego (art. 52 § 3 Ppsa).

Nadto w przypadku uprawnień organizacji ekologicznych określonych w art. 44 ust. 3 ustawy OOŚ także nie ma wymogu, aby uprawniona organizacja uprzednio wniosła odwołanie do organu II instancji przed wniesieniem skargi do sądu administracyjnego. Wniesienie skargi do sądu może być pierwszą czynnością procesową uprawnionej organizacji ekologicznej w danej sprawie.

Decyzja organu drugiej instancji może być zaskarżona do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia tej decyzji stronie lub organizacji pozarządowej. Wyrok wojewódzkiego sądu administracyjnego może być zaskarżony do Naczelnego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem.

W skardze do sądu administracyjnego skarżący może podnosić zarówno kwestie proceduralne, jak i materialne.

Sąd administracyjny pierwszej instancji nie jest związany granicami skargi, co oznacza, że może dopatrzyć się innych wad zaskarżonej decyzji niż te, które przedstawił skarżący (w tym sensie może więc działać z urzędu).

Na etapie postępowania sądowego możliwość przeprowadzania i badania nowych dowodów jest jednak ściśle ograniczona. Sąd administracyjny pierwszej instancji bada co do zasady legalność działań lub zaniechań organu administracyjnego, co obejmuje sprawdzenie, czy organ prawidłowo ustalił lub ocenił stan faktyczny sprawy. Weryfikacja przez sąd polega na zbadaniu postępowania organów administracyjnych (obu instancji), w tym ustaleniu, czy organy te prawidłowo uwzględniły i oceniły dostępne w sprawie dowody. Oznacza to, że strony na tym etapie nie mogą wprowadzać nowych dowodów.

Zgodnie z art. 133 § 1 Ppsa, podstawą weryfikacji dokonywanej przez sąd administracyjny są dokumenty dostępne w aktach sprawy; sąd nie jest uprawniony do samodzielnego przeprowadzania postępowania dowodowego (główną rolą sądów administracyjnych nie jest prowadzenie postępowania dowodowego, lecz kontrola, czy postępowanie dowodowe zostało prawidłowo i wyczerpująco przeprowadzone przez organ administracji). Jedyny wyjątek od tej ogólnej zasady przewiduje art. 106 § 3 Ppsa, zgodnie z którym sąd może przeprowadzić dowód z dodatkowych dokumentów, ale tylko wtedy, gdy nie spowoduje to "nadmiernego" przedłużenia postępowania - co w praktyce oznacza brak potrzeby odraczania rozprawy. Sądy administracyjne nie mają także kompetencji do powoływania biegłych sądowych.

Wniesienie skargi nie wstrzymuje wykonania aktu lub czynności (art. 61§ 1 Ppsa). Sąd administracyjny pierwszej instancji może wstrzymać wykonanie aktu, na który służy skarga - z urzędu lub na wniosek strony (art. 61 § 3 Ppsa). Stosownie zaś do art. 61 § 3 Ppsa, po przekazaniu sądowi skargi sąd może wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w części aktu lub czynności, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków. Dotyczy to także aktów wydanych lub podjętych we wszystkich postępowaniach prowadzonych w granicach tej samej sprawy.

Naczelny Sąd Administracyjny jest co do zasady związany skargą z wyjątkiem niektórych poważnych błędów postępowania wymienionych w art. 183 § 2 Ppsa.