Egzekwowanie przepisów na szczeblu krajowym – kwestia roli sedziów krajowych w postepowaniach przed sadem dotyczacych jakosci powietrza

Plany, programy i inne dokumenty strategiczne, w tym dotyczące środowiska, uchwalane są przez:

• organy samorządowe; wyróżnia się trzy poziomy władz samorządowych: gminę, powiat i województwo, lub
• organy rządowe: na szczeblu centralnym (przez ministrów lub inne urzędy centralne) lub na szczeblu regionalnym.

Ustawy szczególne określają, kiedy i przez kogo dany dokument powinien zostać przyjęty.

Niektóre z tych dokumentów mają status prawa miejscowego, co oznacza, że są źródłami prawa uznanymi przez Konstytucję RP; inne nie mają tego statusu, ale są ważne dla zarządzania danym obszarem (wpływają na decyzje indywidualne, określają działania właściwych organów, kształtują rozwój itp.).

Krąg osób uprawnionych do zaskarżania planów i programów określony jest w ustawach stanowiących ogólne podstawy uchwalania tych planów i programów (będące w tym zakresie lex specialis w stosunku do ogólnych zasad przewidzianych przez Ppsa). Są to:

1. dla planów i programów uchwalanych przez władze samorządowe różnych szczebli:
   • ustawa o samorządzie gminnym - art. 101 ust. 1,
   • ustawa o samorządzie powiatowym - art. 87 ust. 1,
   • ustawa o samorządzie województwa - art. 90 ust. 1.
2. w zakresie planów i programów uchwalanych przez organy administracji rządowej:
   • ustawa o wojewodzie i administracji rządowej w województwie - art. 63 ust. 1.

Legitymacja procesowa osób prywatnych

Ustawa o samorządzie gminnym i ustawa o samorządzie powiatowym stanowią, że plan lub program przyjęty przez administrację może być zaskarżony przez osoby, których interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone tym dokumentem; osoby te mogą wnieść skargę do sądu administracyjnego (art. 101 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym; art. 87 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym).

Ustawa o samorządzie wojewódzkim dopuszcza zaskarżanie jedynie planów i programów mających status prawa miejscowego i przyznaje prawo ich zaskarżania osobom, których interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem prawa miejscowego (art. 90 ust. 1 ustawy o samorządzie wojewódzkim).

Również art. 63 ust. 1 ustawy o wojewodzie i administracji rządowej w województwie dopuszcza zaskarżanie planów i programów mających status aktów prawa miejscowego i przyznaje prawo zaskarżania tych planów osobom, których interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisem prawa miejscowego (a więc krąg osób uprawnionych jest ustalony dokładnie tak samo jak w ustawach samorządowych).

Interes prawny rozumiany jest jako interes chroniony przez jakikolwiek przepis prawa (administracyjnego, cywilnego lub innego) - klasycznym przykładem takiego interesu jest własność nieruchomości (która może zostać naruszona np. przez budowę nowej inwestycji).

Cytowane powyżej cztery ustawy (o samorządzie terytorialnym i o organach administracji rządowej) przyznają dostęp do wymiaru sprawiedliwości osobom, które nie tylko wykażą, że uchwalony dokument "dotyczy" ich interesu prawnego, ale że ten interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone (sama groźba lub możliwość naruszenia jest niewystarczająca).

Oznacza to, że krąg osób uprawnionych do zaskarżenia planu lub programu jest bardzo wąski - węższy niż w przypadku decyzji indywidualnych, gdzie wystarczające jest wykazanie samego istnienia interesu prawnego w sprawie, a nie jego naruszenia .

W szeregu wyroków sądy administracyjne potwierdziły opisane powyżej wąskie rozumienie legitymacji do zaskarżania planów lub programów oraz przedstawiły wąską interpretację naruszenia interesu prawnego lub prawa.

Skargę do sądu na plan lub program można wnieść w każdym czasie, nie tu określonego terminu (art. 53 ust. 2a Ppsa).

Osoby posiadające legitymację procesową mogą podnosić wszystkie aspekty (zarówno dotyczące zgodności z prawem procesowym, jak i materialnym). Jednak zgodnie z orzecznictwem, sąd rozpoznaje sprawę tylko w granicach interesu prawnego powoda .

W przypadku dokumentów strategicznych (planów i programów) nie jest wymagane wyczerpanie administracyjnych środków odwoławczych przed wniesieniem skargi do sądu.